روایت مرکز آمار ایران از تمایز بارز درآمد سرانه میان استان‌های ایران- بابک شاهد

مرکز آمار جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 25 شهریور 1399 گزارشی تحت عنوان حساب‌های منطقه‌ای ١٣٩٨-١٣٩٧ (زودرس) منتشر نمود که در آن به ارائه‌ی آمارهای مختلف اقتصادی مربوط به استانهای کشور پرداخته شده است. مرکز آمار در تارنمای خویش در توضیح چارچوب کلی ارقام مندرج در این گزارش بیان می‌دارد که حساب‌های منطقه‌ای براساس تعاریف، مفاهیم، اصول و روش‌های محاسباتی و استانداردهای سیستم حساب‌های ملی سازمان ملل (SNA ٢٠٠٨) و هماهنگ و سازگار با حساب‌های ملی تهیه می‌شود. اهمیت آمارهای استانی، سبب شد محاسبه حساب تولید استان‌های کشور از سال ۱۳۷۳ در دستور کار مرکز آمار ایران قرار گرفته و اولين حساب منطقه‌اي براي همه‌ی استان‌هاي كشور در سال ١٣٧٩ تهيه شود. هرچند اهميت حساب‌هاي منطقه‌اي در شناخت توليد ناخالص داخلي استان‌ها بر تهیه کنندگان این حساب پوشیده نیست، اما جزییات بسیار زیاد مورد نیاز و فرایند پیچیده محاسبات، همواره سبب شده تا ارائه حساب تولید استا‌ن‌ها، با تأخير همراه باشد. نیاز به در دست‌داشتن اطلاعات به‌هنگام، با توجه به رویدادهای تأثیرگذار در اقتصاد کشورها سبب شده است كه اغلب كشورها به توليد حساب‌هاي زودرس (از جمله حساب‌های ملی فصلی) اقدام كنند. در همین راستا و به منظور رفع نیازهای آماری در برنامه‌ریزی‌های منطقه‌ای، تهیه حساب‌های منطقه‌ای زودرس نیز در دستور کار معاونت اقتصادی و محاسبات ملی مرکز آمار ایران قرار گرفت. این حساب‌ها با اتکا بر پايه‌های محاسباتی و داده‌های مورد استفاده در حساب‌هاي ملی فصلي تهیه شده است. بر اساس این محاسبات ارزش افزوده استان‌هاي كشور و فرامنطقه‌اي به قیمت‌های جاری، در قالب ١٨ بخش اصلي براي سال‌هاي ١٣٩٧ و ١٣٩٨ و متناظر با حساب‌‌های ملی فصلی (بهار ١٣٩٩) منتشر شده است. لازم به ذکر است حساب‌های منطقه‌ای ١٣٩٦-١٣٩٠ بر اساس نسخه چهارم طبقه‌بندی استاندارد رشته‌فعالیت‌های اقتصادی و هماهنگ با حساب‌های ملی سالانه در تاریخ ٩٦/٦/١٢ منتشر شده‌است [1].

مطالعه‌ی آمارهای ارائه شده از سوی این مرکز بیانگر تمایزی بارز میان استانهای مختلف کشور در زمینه‌های گوناگون اقتصادی همچون سطح رفاه، درآمد سرانه و سهم استان از تولید ناخالص داخلی کشور است [2] . آنچه که در وهله‌ی نخست در خصوص آمار ارائه شده جلب توجه می‌نماید شکاف عمیق اقتصادی در خصوص درآمد سرانه استان‌ها می‌باشد. برای به دست آوردن میزان درآمد سرانه استانها میزان تولید ناخالص داخلی استان بر جمعیت آن استان تقسیم می‌گردد و رقم به دست آمده نشانگر این است به ‌‎ازای هریک نفر در استان مدنظر چه میزان کالا و خدمات تولید یا چه میزان درآمد حاصل شده است. درآمد سرانه از جمله مهم‌ترین معیارهایی است که برای سنجش وضعیت رفاه اقتصادی یک منطقه به کار می‌رود. میزان درآمد سرانه استان‌ها، از سویی سهم هر یک از افراد جامعه را از تولید ناخالص داخلی استان نشان می‌دهد و از سوی دیگر بیانگر توان تولید ارزش افزوده توسط جمعیت مذکور می‌باشد. این متغیر از سوی بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی به عنوان معیاری برای ارزیابی رفاه خانوارها و سطح کیفیت استانداردهای زندگی در مناطق مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنا به گزارش روزنامه فرهیختگان که به بررسی آماری تمایز میان درآمد سرانه‌ی استان‌های ایران پرداخته است 24 استان ایران دارای درآمد سرانه‌ای پایین‌تر از میانگین کشوری هستند. ازسوی دیگر 7 استان تهران، یزد، بوشهر، کهگیلویه‌وبویراحمد، ایلام، خوزستان و مرکزی از درآمد سرانه‌ای بالاتر از میانگین کشوری برخوردار هستند. به‌طور دقیق‌تر بوشهر با درآمد سرانه‌ای 162 میلیونی، خوزستان با 100 میلیون و کهگیلویه‌وبویراحمد با 97 میلیون تومان در رتبه‌های اول تا سوم درآمد سرانه کشور هستند. ایلام با 67 میلیون، تهران با 53 میلیون، یزد با 49 میلیون و مرکزی با 44 میلیون تومان درآمد سرانه در رتبه‌های بعدی قرار دارند. به‌عبارت دیگر، داده‌های موجود در جدول و نمودار نشان می‌دهند درآمد سرانه (تولیدات ناخالص داخلی به‌ازای هر نفر؛ تقسیم بر جمعیت هر استان) 13 استان که شامل خراسان‌جنوبی، خراسان‌شمالی، قم، اردبیل، گلستان، لرستان، چهارمحال‌وبختیاری، همدان، کردستان، سیستان‌وبوچستان، خراسان‌رضوی، کرمانشاه و آذربایجان‌غربی می‌شوند به‌مراتب کمتر از یک‌دوم درآمد سرانه استان‌های تهران و یزد است. همچنین درآمد سرانه این 13 استان کمتر از یک‌چهارم درآمد سرانه استان‌های بوشهر، خوزستان و کهگیلویه‌وبویراحمد است [3].

آمار ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران بیانگر آن است که در حالی که استان‌های بوشهر، خوزستان، مرکزی، کهگیلویه و بویراحمد، ایلام، تهران و یزد دارای درآمد سرانه مناسبی نسبت به درآمد سرانه کل کشور هستند دیگر استان‌ها وضعیت بغرنجی را تجربه می‌نمایند. این در حالی است که درآمد سرانه در ایران در هشت سال اخیر به شدت سیر نزولی داشته است و در حالی که سهم هر ایرانی از تولید ناخالص داخلی در سال ،1390 ۷ میلیون و ۳۷۰ هزار تومان بوده است این رقم در سال 1398 به به ۴ میلیون و ۸۷۰هزار تومان کاهش پیدا کرده است [4]. مقایسه‌ی میزان درآمد سرانه میان استان‌ها بیانگر شکاف عمیق اقتصادی و بی‌عدالتی اقتصادی بارز میان تعداد کثیری از استان‌ها با برخی از استان‌های کشور که عمدتاً استان‌های مرکزی هستند می‌باشد.

تمایز و شکاف بارز موجود در متغیرهای دیگر نیز آشکارا مشاهده می‌گردد. به طوری که براساس داده‌های منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران، تولید ناخالص داخلی کشور در سال 98 برابر با 3348 هزار میلیارد تومان بوده که 70 درصد آن تنها در 10 استان کشور رقم خورده است. براساس آمارهای منشتر شده استان‌های تهران، خوزستان، اصفهان، بوشهر، خراسان‌رضوی، فارس، آذربایجان‌شرقی، مازندران، البرز و کرمان از نظر تولید کالا و خدمات نهایی بیش از دو برابر با عملکرد تولیدی 21 استان تفاوت داشته‌اند. با در نظر گرفتن این نکته که متغیر تولید ناخالص داخلی شاخصی برای آنالیز متغیرهایی همچون میزان اشتغال، بیکاری و قدرت خرید خانواده‌ها می‌باشد می‌توان بیان نمود که 21 استان ایران دارای وضعیت نامناسب اقتصادی در مقایسه با 10 استان کشور دارند. البته باید در نظر داشت که این تفاوت بیانگر تمایز میان میزان رفاه اقتصادی نیست و بیشتر بیانگر تخصیص ناعادلانه امکانات و بودجه میان گروه‌های استانی مذکور می‌باشد. مشابه این تمایز و ناعدالتی در تمایز میان متغیر درآمدهای استانی نیز مشاهده می‌گردد. به طوری که نیمی از تولیدات ناخالص داخلی ایران تنها در سه استان تهران، خوزستان و بوشهر محقق می‌گردد.

آخرین گزارش آماری ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران که به بررسی شاخص‌ها و متغیرهای اقتصادی استان‌ها می‌پردازد نشانگر شکاف عمیق اقتصادی میان استان‌های کشور می‌باشد و با در نظر گرفتن کلی متغیرهای مختلف اقتصادی می‌توان بیان داشت که استان‌های عمدتاً مرکزی سهم بیشتری از اقتصاد ایران را به خود اختصاص می‌دهند و استان‌های عمدتاً مرزی از وضعیت بغرنج اقتصادی در رنج می‌باشند.